Als we jongeren willen uitdagen tot lezen, kunnen we ons afvragen wat er met ons is gebeurd. Waarom zijn wij niet zo geïnspireerd geraakt door het leesonderwijs dat we dat maar wat graag willen doorgeven? Wat houdt ons tegen kinderen mee te nemen in deze wereld die zo boeiend kan zijn? Gedachtekronkels.
Het ene artikel na het andere buitelt over het PISA-onderzoek, over hoe onvaardig Nederlandse 15-jarigen zijn in lezen. Het is interessant om te lezen, al die verschillende inzichten. En vaak komt er uiteindelijk een soort beroep op "meer" lees-onderwijs, meer didactiek, minder "leuk" of "plezier". "Je moet nou eenmaal goed kunnen lezen". En vaak wordt verwezen naar "vroeger" toen de cijfers beter waren. Maar wat is er gebeurd met ons, die mensen-van-vroeger, vraag ik me af, die zo'n "goed" onderwijs kregen, maar blijkbaar de zin in lezen niet doorgeven aan de volgende generaties? Als wij het als iets magisch hadden ervaren, dan zou het toch niet meer dan logisch zijn dat we het doorgeven? Wat is er gebeurd, dat dat niet is gebeurd?
Ik luister naar een podcast en hoor een paar keer mensen (40+) zeggen dat hun zin in lezen verdween met het verplichte lezen en met "begrijpend" lezen. Ze voelden niet meer het je kunnen eigenen van een verhaal, het hebben van een intieme ervaring, het op je eigen manier en in je eigen tempo wat kunnen doen met boeken en gedachtes. Ze voelden bij boeken een "plicht" en ook een "op een bepaalde manier moeten interpreteren". Of althans, dat is mijn interpretatie.
Ik denk aan wat Susan Bink bij Studio Moio deed. Dat begon zo'n 5 jaar geleden. We waren bezig met het oprichten van Dadakademia, de kunst&filosofie akademie die voor iedereen toegankelijk is. Hier nemen we de tijd voor het oprichten, zo'n 10 jaar, om het vooral samen te kunnen doen met kunstenaars met jongeren en het de tijd geven om zich te voeden. We waren bezig met het nadenken over rollen, functies.
Susan Bink zei "Ik wil wel Dadadirecteur Bibliotheek zijn." Ik keek haar aan "Bibliotheek?" -"Ja", zei ze, "Boeken". En ik dacht nog, "uh, ik weet het niet, hoor, volgens mij lezen ze echt niet zo veel, of hebben ze daar niet zo'n "zin" in." Ze was onvermurwbaar. We hadden echt meer boeken nodig. Ze hielp een fantastische collectie opbouwen, met leesboeken, boeken met kunst, doeboeken en inspiratieboeken. En ze kwam op allerlei dagen om met jongeren te praten over hoe tof en inspirerend boeken kunnen zijn. En ook om ze te leren dat je je boeken mag toe-eigenen. "Ja mag er in schrijven. Je mag ook censureren wat je stom of saai vindt. Je mag er in tekenen of dingen die je waardevol vindt omcirkelen. Je mag het boek op jouw manier verder vorm geven." En ze gaf soms tips voor boeken die bij ze zouden kunnen passen. Maar vooral, vooral, ging ze zelf gepassioneerd met boeken aan de slag.
Tekst mag je ook weg strepen.
En hoe mooi is het dan om nu te zien waar we staan. Een aantal keer per jaar mogen jongeren een boek uitzoeken in de boekhandel. En dat zijn niet de minste. Wat begon met een graphic novel over "Max Havelaar" werd vervolgens "ik wil nu de originele versie in oud-Nederlands lezen." De Max Havelaar van Multatuli. Uit zin en plezier om het te lezen gekozen.
En we hebben een rij aan jongeren die boeken willen schrijven, er is met jongeren een uitgeverij opgestart om meer verhalen op verschillende manieren de wereld in te helpen. We zijn bezig met jongeren workshops te geven over boeken maken en verhalen vertellen.
Hoe zeer ik het ook eens ben met dat onderwijs niet per se leuk hoeft te zijn, (leren is ook oncomfortabel, anders deed je het zelf wel), denk ik dat het voor leesonderwijs juist wel een heel goed idee is als het "leuk", verwonderend, nieuwsgierigmakend en gek mag zijn.
Leesonderwijs is iets dat zo'n indruk op je zou mogen maken, dat je die magie er van wil doorgeven. Want magisch is het, dat we gekke tekentjes op een papiertje in ons hoofd kunnen ombouwen tot kennis, films, tot gevoelens, tot nieuwsgierigheid.
En wat Susan deed is het bouwen aan een cultuur van lees-nieuwsgierigheid. Wat zij deed is het bouwen aan een voedzame bodem waarop "lezen" kan groeien. En net als we de tijd nemen voor het opzetten van Dadakademia, om juist de cultuur, de bodem, het fundament, geschikt te maken om op door te bouwen, denk ik dat we hier ook met ons "de mensen van het goede leesonderwijs van vroeger" veel kunnen doen om het eigen plezier en de liefde voor boeken zichtbaar te maken. Laten we niet op zoek gaan naar allerhande snelle oplossingen, maar allemaal ook weer de tijd nemen voor een goed boek en het plezier ervan delen.
Wat kiezen jongeren als ze zelf mogen kiezen voor een boek? Zie hier jongeren, bij wie school is uitgevallen, jongeren van mbo niveau 1-4. En zo velen meer.
Het vraagt wat van de ratrace in ons dagelijks werk. Hoe de ruimte te pakken, weet ik ook nog niet precies. Ik denk dat we wel moeten. Ik ga het proberen. Omdat inspirerende boeken-liefhebbers helpen. Omdat die lieve jonge mensen leren van wat volwassenen doen. De mensen van het "goede leesonderwijs van vroeger". Dus pak een boek, geniet ervan, en besef dat je in die tijd veel doet aan het bevorderen van de leesvaardigheid. Ik denk dat we daarmee meer kunnen doen aan de toekomst van onze jonge helden dan we door hebben. En twee keer winst: wij nemen even tijd voor onszelf, zij gaan beter lezen. Op een leesvol 2024!